ต้นสมพง (Sompong Tree)

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
สมพง
ชื่อวิทยาศาสตร์ Tetrameles nudiflora R. Br.
วงศ์ TETRAMELACEAE
ชื่อท้องถิ่น กะปุง กะพง (ภาคกลาง ภาคใต้) ก้านไม้ขีด (ลำปาง) ขี้พร้า (ยะลา) ขึง บึง ปึง (ชาน-แม่ฮ่องสอน) งุ้น (ภาคเหนือ) โป่งสาว (ปัตตานี) สมพง สมพุง
สมิงคำราม (ปราจีนบุรี) สะพุง (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) อีพุง (ขอนแก่น)
ลักษณะทั่วไป เป็นต้นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ สูงประมาณ 20 - 40 เมตร ผลัดใบ ลำต้นเปลา ตรงโคนเป็นพูพอนขนาดใหญ่ อาจสูงถึงราว 2 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มโปร่ง เปลือกสีเทาอมชมพู เรียบเป็นมันหนามาก เปลือกในสีน้ำตาลอมชมพู ไม่มีแก่น กึ่งอ่อนมีรอยแผลในปรากฏชัด ใบป้อม รูปหัวใจหรือรูปห้าเหลี่ยมกลาย ๆ ขนาด 9-10 x 9-12 ซม. โคนกว้างและหยักเว้า ปลายโค้ง ปลายสุดหยักเป็นติ่งแหลม บางทีส่วนปลายจะเป็น 3 แฉก ขอบหยักถี่ ๆ เนื้อค่อนข้างบาง หลังใบมีขนสาก หลังใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง ท้องใบมีขนนุ่ม ดอกสีเขียวอ่อน ดอกเพศผู้ออกเป็นช่อใหญ่ตามปลายกิ่งช่อดอกมีแขนงมาก ดอกเพศเมียออกเป็นช่อยาว ๆ ตามปลายกิ่ง ห้อยย้อยลง ไม่ตกแขนง ช่อดอกยาว 25-30 ซม. ผลเล็ก ผิวแข็งเมื่อแก่จัดตอนปลายจะแตกแยกออกจากกัน ลักษณะเนื้อไม้ สีขาวถูกอากาศนาน ๆ จะออกเหลือง ไม่มีแกน เสี้ยนตรง เนื้ออ่อน คอนข้างหยาบ เลื่อย ผ่า ไสกบ ตบแต่งง่าย ขัดเงาได้ดีพอสมควร
ประโยชน์ ใช้ทำแบบหล่อคอนกรีต เรือขุด หีบใสของ ไม้ขีดไฟ ไม้จิ้มฟัน ไม่บาง ไม่อัด เยื่อกระดาษ หีบศพ เครื่องเรือน และของเด็กเล่น
ป็นไม้โบราณที่จัดว่าหายากเต็มทีเป็นไม้เนื้ออ่อนที่มีขนาดใหญ่โต เมื่อโตเต็มที่จะมีความสูงถึง 40 เมตร ลำต้นสีขาวมีความสวยงาม ต้นสมพงจัดอยู่ในหมวดหมู่ต้นไม้ที่ไม่มีรากแก้ว รากจะเป็นพูพอนที่มีความสูงถึง 2 เมตร
ต้นสมพง นี้ได้รับการคัดเลือกให้เป็นต้นไม้ทรงคุณค่า ๑ ใน ๖๓ ต้นของกระทรวงวัฒนธรรม เมื่อปี ๒๕๖๑ และได้รับการบันทึกไว้ในหนังสือ "รุกขมรดกของแผ่นดิน ใต้ร่มพระบารมี" เล่มที่ ๒ เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราช กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสเฉลิมพระชนมมายุ

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
ต้นสมพง
ชื่อท้องถิ่น สะพุง งุ้น ขี้พร้า (ยะลา) โป่งสาว (ปัตตานี) กะปุง กะพง (ภาคกลาง ภาคใต้)
ชื่อวิทยาศาสตร์ คือ Tetrameles
วงศ์ คือ TETRAMELACEAE
ไม้ต้น ผลัดใบ สูงได้ถึง 40 ม. ลำต้นเปลา ตรง โคนเป็นพูพอนขนาดใหญ่ อาจสูงถึงประมาณ 2 ม. เรือนยอดเป็นพุ่มโปร่ง เปลือกสีเทาอมชมพู เรียบ เป็นมัน หนามาก ไม่มีแก่น กิ่งอ่อนมีรอยแผลใบปรากฎชัด
ใบ ใบเดี่ยว รูปหัวใจ หรือรูปข้อเหลี่ยมกลาย ๆ ขนาด 9 –10 x 9-12 ซม. โคนใบกว้างและหยักเว้า 3 แฉก ขอบใบหยักถี่ ๆ เนื้อค่อนข้างบาง หลังใบมีขนสาก หลังใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง ท้องใบมีขนนุ่ม
ดอกช่อ สีเขียวอ่อน หรือเหลืองอ่อน ดอกเพศผู้ออกเป็นช่อใหญ่ตามปลายกิ่ง ช่อดอกมีแขนงมาก กลีบรองกลีบดอกเชื่อมติกกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 4 แฉก เกสรผู้มี 4 อัน อยู่ตรงข้ามกับแฉก ดอกเพศเมียออกเป็นช่อยาว ๆ ตามปลายกิ่ง ห้อยย้อยลง ไม่แตกแขนง ช่อดอกยาว 15-30 ซม. กลีบรองกลีบดอกมี 4 กลีบ ไม่มีกลีบดอก รังไข่มี 1 ช่อง และมีไข่อ่อนมาก ออกดอกระหว่าง เดือนธันวาคม ถึงมกราคม และเป็นผลระหว่างเดือนกุมภาพันธุ์-มีนาคม
ผล มีขนาดเล็ก ผิวแข็ง ปลายผลยังคงมีกลีบรองกลีบดอกปรากฎอยู่ เมื่อแก่จัดตอนปลายจะแตกออกจากกัน
ประโยชน์
เนื้อไม้ใช้ในการสร้างบ้าน ใช้ทำแบบหล่อคอนกรีต เรือขุด หีบใสของ ไม้ขีดไฟ ไม้จิ้มฟัน ไม้บาง ไม้อัด เยื่อกระดาษ หีบศพ เครื่องเรือน และของเด็กเล่น