ต้นธนนไชย

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
ต้นธนนไชย ไม้ใบสวยใบอ่อนจะเหมือนช่อผัก กินได้
ชื่อวิทยาศาสตร์ Buchanania siamensis Miq.
ชื่อวงศ์ ANACARDIACEAE
ชื่อพื้นเมือง ธนนไชย Thanon chai, ศีรธนนไชย Si thanon chai (Nakhon Ratchasima); พังพวยนก Phang phuai nok, พังพวยป่า Phang phuai pa, ลันไชย Lan chai (Ratchaburi, Peninsular); รวงไซ Ruang sai, รางไซ Rang sai, รางไทย Rang thai (Ubon Ratchathani); ลังไซ Lang sai 9prachin Buri)
ลักษณะ
ไม้ต้นขนาดเล็ก สูง 4-8 เมตร ลำต้นแตกกิ่งต่ำระเกะระกะ เรือนยอดเป็นพุ่มกลมแน่น กิ่งอ่อน ใบอ่อนและช่อดอก มีขนนุ่มสีน้ำตาลปกคลุม ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับเป็นกลุ่มตามปลายกิ่ง รูปไข่กลับ ปลายมน หรือเว้าเล็กน้อย โคนมนหรือแหลม มีขนนุ่มทางด้านล่างโดยเฉพาะตามเส้นใบ ก้านใบแบน มีขนนุ่ม ดอก เล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อไม่แตกแขนงตามง่ามใบ ผล ค่อนข้างกลมหรือคล้ายรูปหัวใจเบี้ย ด้านข้างแบน ปลายตัด มีขนเล็กน้อยหรือเกลี้ยง
เขตกระจายพันธุ์และนิเวศวิทยา : ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันตกเฉียงใต้ของไทย ต่างประเทศพบที่ลาว กัมพูชา และเวียตนาม ขึ้นในป่าผลัดใบ ที่ระดับความสูง 50 - 300 เมตร
ประโยชน์
ใบอ่อน ยอดอ่อน ดอก กินสดเป้ฯผักพื้นบ้าน มีรสเปรี้ยวมัน
ผลสุกกินได้รสหวานอมเปรี้ยว
สรรพคุณ
ลำต้นหรือราก-ใช้ต้มน้ำดื่ม แก้อาการผิดสำแดง
เปลือก-ใช้ต้มน้ำผสมกับเกลือ ใช้รักษาโรคเหงือกและแผลในปาก
ส่วนที่ใช้เป็นอาหาร ใบอ่อน ยอดอ่อนและดอก มีรสเปรี้ยว มัน ผลสุก รสหวานเปรี้ยว
ใบอ่อน ยอดอ่อนและดอก รับประทานเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริก ลาบ ยำ ผลสุกรับประทานได้
ลำต้นใช้ก่อสร้างทำเสา รั้ว ทำฟืนเผาถ่าน
สมุนไพรพื้นบ้านอีสานจะใช้ส่วนลำต้นหรือรากต้มน้ำดื่ม มีสรรพคุณแก้ผิดสำแดงหรือใช้เปลือกลำต้น ต้มน้ำผสมเกลือแกง อมรักษารำมะนาดในปาก
ในตำรับยาทาฝีเน่า ฝีหัวเอียน ของนายอวน ผลพันธุ์ จะใช้ขี้ซี หรือยางชันจากต้นฮวงไซ ขี้ซีต้นกาเลา (เสลา) และรากสมัดใหญ่ ฝนทา หรือตำรับยานายชาย นาทันเริ่ม ใช้เปลือกฮวงไซ เข้ายาร่วมกับเปลือกหว้าขี้มด เปลือกพิมาน พิมเสน การบูร และน้ำมันระกำ เคี่ยวเป็นยาทารักษาเริมได้
การใช้ประโยชน์
-ต้มสกัดน้ำย้อมจากเปลือกสดอัตรา 4-6 กิโลกรัม ต่อการย้อมไหม 1 กิโลกรัม นำเส้นไหมลงย้อมในน้ำย้อม แบบย้อมเย็นและย้อมร้อนตามลำดับ เสร็จแล้วจึงยกเส้นไหมขึ้นผึ่งให้เย็น จากนั้นล้างด้วยน้ำจนสะอาดดี ได้เส้นไหมสีชมพูอมน้ำตาลอ่อน และเป็นสีชมพูอมแดง เมื่อแช่เส้นไหมที่ย้อมแล้วในน้ำปูนใส สีที่ได้มีความคงทนต่อแสงและการซักระดับดีเช่นเดียวกัน
-เป็นไม้ประดับที่มียอดสวยมาก

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
ขายต้นธนนไชย ไม้ประดับใบสวย สมุนไพรและผักพื้นบ้าน ใช้ย้อมผ้า พันธุ์ไม้หายาก
ชื่ออื่น : ศรีธนนไชย (นครราชสีมา) พังพวยนก พังพวยป่า ลันไชย (ราชบุรี ภาคใต้) รวงไซ รางไซ รางไทย (อุบลราชธานี) ลังไซ (ปราจีนบุรี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Buchanania siamensis Miq.
ชื่อวงศ์ : ANACARDIACEAE
ลักษณะของธนนไชย
ต้น เป็นไม้ยืนต้นลำต้นเล็กถึงขนาดใหญ่ สูงประมาณ 5-15 เมตร ปลายกิ่งลู่ลง กิ่งอ่อนมีขนขึ้นประปราย เมื่อแก่ขนจะหลุดออก ผิวเปลือกขรุขระแตกเป็นสะเก็ดสีเทาหรือสีเทาปนดำ เป็นไม้หายากชนิดหนึ่ง
ใบ เนื้อใบเปราะหนา ปลายใบมนหรือกลมหรือเว้าหยักเข้า โคนใบเรียวหรือสอบแคบๆ ผิวหลังใบเรียบเกลี้ยงอาจมีขนเล็กน้อย ใต้ท้องใบจะมีขนและเส้นแขนงของใบเห็นได้ชัดมาก มีประมาณ 9-13 คู่ ก้านใบสั้นประมาณ 2-3 มม.
ดอก มีสีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อบริเวณซอกใบ ช่อดอกยาวประมาณ 5-10 ซม. มีกลีบดอกยาวประมาณ 2-3 มม. จำนวน 5 กลีบ กลีบเลี้ยงมีลักษณะเป็นรูปลิ่ม ปลายแหลม มีขนปกคลุม จำนวน 5 กลีบ เป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีเกสรเพศผู้อยู่บริเวณกลางดอก 10 อัน
ผล เป็นรูปทรงกลม แบน ปลายผลป้าน เปลือกผลมีขนปกคลุมเล็กน้อย ออกเป็นผลเดี่ยวๆ เมื่อผลแก่จะกลายเป็นสีม่วงหรือดำ ผลที่โตเต็มที่จะมีขนาดความกว้างประมาณ 1.5 ซม. ยาวประมาณ 1 ซม.
ประโยชน์ของธนนไชย
ยอดอ่อน ใบ รับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริก ลาบ
เปลือกให้สีย้อม ต้มสกัดน้ำย้อมจากเปลือกสดอัตรา 4-6 กิโลกรัม ต่อการย้อมไหม 1 กิโลกรัม นำเส้นไหมลงย้อมในน้ำย้อม แบบย้อมเย็นและย้อมร้อนตามลำดับ เสร็จแล้วจึงยกเส้นไหมขึ้นผึ่งให้เย็น จากนั้นล้างด้วยน้ำจนสะอาดดี ได้เส้นไหมสีชมพูอมน้ำตาลอ่อน และเป็นสีชมพูอมแดง เมื่อแช่เส้นไหมที่ย้อมแล้วในน้ำปูนใส สีที่ได้มีความคงทนต่อแสงและการซักระดับดีเช่นเดียวกัน