ต้นมังตาน

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
ต้นมังตาน ทะโล้
ชื่อสามัญ: Chinese guger tree, Needle wood
ชื่ออื่น: กรรโชก (ภาคตะวันออก); กาโซ้ (นครพนม, ยะลา); คาย (ภาคเหนือ); คายโซ่, จำปาดง (เลย, หนองคาย); ตื้อซือซะ (กะเหรี่ยง-เชียงใหม่); ทะโล้ (ภาคเหนือ); บุนนาค (นครราชสีมา, ตราด); พระราม (เลย, หนองคาย); พังตาน, พันตัน, มังตาน (ภาคใต้); มือแดกาต๊ะ (มาเลย์-ภาคใต้); สารภีป่า (ภาคเหนือ); หมูพี (เงี้ยว-เชียงใหม่)
ชื่อวืทยาศาสตร์ Schima wallichii (DC.) Korth.
สกุล Schima Reinw. ex Blume อยู่ภายใต้เผ่า Gordonieae จำนวนชนิดยังไม่แน่นอน อาจมีได้ถึง 20 ชนิด ในไทยอาจมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “skiasma” ร่มเงา ตามลักษณะวิสัยที่มีทรงพุ่มหนาแน่น
ลักษณะ
ไม้ต้น สูงได้ถึง 35 ม. กิ่งมีช่องอากาศ มีขนสั้นนุ่มตามกิ่งอ่อน ใบเรียงเวียน รูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 4.5–18 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว โคนเรียวสอบถึงกลม ขอบเรียบเป็นคลื่น หรือจักฟันเลื่อย ก้านใบยาว 0.5–3.5 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือแบบช่อกระจะสั้น ๆ ออกตามซอกใบ ก้านดอกยาว 2–4 ซม. ใบประดับย่อย 2 ใบ ติดบนกึ่งกลางก้านดอก ร่วงเร็ว กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปรีกว้าง ยาวประมาณ 3 มม. มีขนครุย ดอกสีขาว มี 5 กลีบ รูปไข่กลับ ปลายกลม ยาว 1.5–2 ซม. เกสรเพศผู้จำนวนมาก ติดที่โคนกลีบดอก ยาว 0.8–1 ซม. อับเรณูติดไหวได้ รังไข่มี 5 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2–6 เม็ด มีขนคล้ายไหม ก้านเกสรเพศเมียยาว 5–7 มม. ยอดเกสรจัก 5 พู เป็นตุ่ม ผลแห้งแตกตามรอยประสาน เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5–4 ซม. เกลี้ยงหรือมีขนคล้ายไหม มักมีช่องอากาศ เมล็ดแบนรูปคล้ายไต ยาว 0.8–1 ซม. รวมปีก
พบที่อินเดีย เนปาล ภูฏาน จีนตอนใต้ พม่า ลาว เวียดนาม และคาบสมุทรมลายู ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าโปร่งชายทะเล ป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูงถึงประมาณ 2500 เมตร มีความผันแปรสูง โดยเฉพาะขอบใบที่มีทั้งเรียบ จักมน หรือจักซี่ฟัน เคยแยกออกเป็น 2 ชนิดย่อย
ประโยชน์และสรรพคุณ
-รากและผลใช้บรรเทาพิษแมลงป่อง
-เปลือกมีสารทำให้ระคายเคือง ใช้เบื่อปลา
-ต้นและราก ต้มน้ำดื่มรักษาโรคนิ่ว ใบสด ใช้แก้ท้องร่วง ดอก แก้ขัดเบา, ลมบ้าหมู, ลมชัก
-ทางภาคเหนือโดยเฉพาะชาวไทยภูเขาให้ความนับถือมาก จัดให้อยู่ในพรรณไม้ศักดิ์สิทธิ์ไม่ตัดทำลาย ไม่นำไปใช้เหมือนไม้ทั่วไป
-ดอกดก สีสวย กลิ่นหอม และเปลือกต้นหอมนี่แหละที่เขาใช้บดเป็นผง นำไปผสมเป็นธูปหอม