ต้นสำมะงา

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
สำมะงา
ชื่อวิทยาศาสตร์ Volkameria inermis L.
วงศ์กะเพรา (LAMIACEAE หรือ LABIATAE)
ชื่ออื่น สำมะลิงา (ชัยภมูิ), เขี้ยวงู (ประจวบคีรีขันธ์), สัมเนรา (ระนอง), สักขรีย่าน (ชุมพร), สำปันงา (สตูล), สาบแร้งสาบกา (ภูเก็ต), สำลีงา ลำมะลีงา สำมะนา (ภาคกลาง, ภาคตะวันออก), คากี (ภาคใต้), จุยหู่มั้ว โฮวหลั่งเช่า (จีน), ขู่เจี๋ยซู่ สุ่ยหูหม่าน (จีนกลาง), สามพันหว่า
ลักษณะ
จัดเป็นไม้พุ่มกึ่งไม้เถาที่เลื้อยทอดลำต้นเกาะเกี่ยวขึ้นไป มีความสูงได้ประมาณ 1-2 เมตร แตกกิ่งก้านสาขามาก กิ่งก้านเป็นสีเทาหรือสีขาวมน ๆ ออกสีน้ำตาลเล็กน้อย เปลือกลำต้นเรียบ เป็นสีขาวอมสีน้ำตาล ตามกิ่งอ่อนเป็นสีเขียวอมม่วง และมีขนปกคลุม ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด และวิธีการตอนกิ่งปักชำ จัดเป็นพรรณไม้กลางแจ้ง เจริญเติบโตได้ดีในดินชื้นแฉะหรือตามริมแม่น้ำลำคลอง ชอบแสงแดดแบบเต็มวัน มีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ถึงอินโดนีเซีย ในประเทศไทยพบขึ้นตามชายป่าใกล้ ๆ ลำห้วย และตามป่าชายหาด (แต่ในปัจจุบันนี้เริ่มหายามากขึ้นทุกที)
ใบสำมะงา ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะของใบเป็นรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือแหลม ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 4-8 เซนติเมตร พื้นใบเป็นสีเขียวและมัน เมื่อขยี้จะมีกลิ่นเหม็นเขียว หลังใบและท้องใบเรียบ เนื้อใบบางและนิ่ม ก้านใบเป็นสีม่วงแดง ยาวได้ประมาณ 1-2 เซนติเมตร
ดอกสำมะงา ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบและที่ปลายยอด ช่อหนึ่งจะมีดอกย่อยอยู่ประมาณ 3-7 ดอก แต่ส่วนมากจะพบเพียง 3 ดอก ดอกย่อยเป็นสีขาวและมีขนาดเล็ก มีกลีบดอก 5 กลีบ โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ 1 นิ้ว ส่วนปลายแยกเป็นกลีบสีขาว 5 กลีบ เมื่อบานจะกว้างประมาณ 8 มิลลิเมตร ส่วนกลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเขียว ลักษณะเป็นรูปถ้วย ดอกมีเกสรเพศผู้เป็นเส้นยาวสีม่วง จำนวน 5 เส้น เมื่อดอกร่วงโรยไปก็จะกลายเป็นผล
ผลสำมะงา ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม รูปกลมยาว หรือเป็นรูปไข่กลับ ก้นตัด แบ่งเป็นพู 4 พู มีขนาดประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร เนื้อนิ่ม ผิวผลเรียบเป็นมันลื่น เมื่อสุกแล้วผลจะเป็นสีน้ำเงินหรือสีดำ พอแก่จะแห้งและแตกออกเป็น 4 ซีก ภายในผลแต่พูจะมีเมล็ด 1 เมล็ด รวมเป็น 4 เมล็ดต่อผล
สรรพคุณ : แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน แก้ไข้ ตับอักเสบ ตับโต ม้ามโต ขับน้ำเหลืองเสียให้ผู้ป่วยกามโรค ละแก้ไขข้ออักเสบเป็นตัวยาแทนควินิน แก้ท้องอืด แน่นท้อง แก้บวม แก้หนอง แก้บิด แก้อาหารเป็นพิษที่ทำให้ปวดท้อง
วิธีการปรุงยา :
กิ่งและใบสด 3-4 กำมือ สับเป็นท่อนๆต้มอาบใช้ติดต่อกัน 3-4 ครั้ง แก้ผื่นคัน แก้ไข้
ใบ ล้างบาดแผล ลดบวม ตำพอกบาดแผล หรือต้มกับน้ำใช้ชะล้างบาดแผลที่เลือดออก
ใบสด ใช้ใบสดทาน้ำมันพืช ย่างไฟให้ร้อนใช้พอกแผลสด หรือต้มน้ำอาบ แก้คัน
เมล็ด ใช้เมล็ดต้มกับน้ำรับประทาน แก้พิษจากอาหารทะเลเป็นพิษ
รากหรือใบ ลดบวม ลดไข้มาลาเรีย เป็นตัวยาแทนควินิน ไข้หวัด ตับอักเสบ ตับโต ม้ามโต ขับน้ำเหลืองเสีย ต้มหรือคั้นน้ำรับประทาน หรือใช้ใบแห้งชงน้ำร้อน หรือใช้รากหรือใบดองกับเหล้า
รากหรือใบ นำรากหรือใบ อย่างใดอย่างหนึ่งฝนกับเหล้า ใช้แก้ท้องอืด แน่นท้อง
รากหรือใบ บดเป็นผงรับประทาน แก้บิด