เคี่ยม (Resak tembaga)

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
เคี่ยมคะนอง
ชื่ออื่น เคี่ยม (นครราชสีมา,ปราจีนบุรี), เคียนทราย (ประจวบคีรีขันธ์, ภาคใต้), ชันรุ่ง สยา สายา (สงขลา), เชื่อม (สระบุรี, นครราชสีมา), พนอง (ชลบุรี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Shorea henryana
วงศ์ Dipterocarpaceae
ไม้ป่าวงศ์ยาง ลักษณะเมล็ดพันธุ์คล้ายพะยอม
การเจริญเติบโตนั้น วัยเเรกปลูกชอบร่มเงาเเละความชื้น เมื่อเจริญเติบโตเต็มวัยทนเเดด ทนเเล้งดี
กระจายพันธุ์กว้าง เเทบทุกภาคของไทย
ลักษณะ
เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ถึงขนาดใหญ่ สูงราว ๒๐-๓๐ เมตร ลำต้นเปลา ตรง โคนเป็นพูหนาๆ เรือนยอดเป็นพุ่มกว้าง แบบรูปร่ม ออกสีน้ำตาลอ่อน กิ่งอ่อนมีขนยาวสีน้ำตาลแดงอมขมพู เปลือกสีน้ำตาลแก่ หรือน้ำตาลปนเทาอ่อน แตกเป็นร่อง เล็กบ้าง ใหญ่บ้าง ตามยาวลำต้น และมีน้ำยางใสๆ สีเหลืองซึมออกมา เปลือกในสีส้มหรือเหลืองอ่อน หูใบรูปขอบขนานแกมรูปหอก โคนมน ปลายสอบเรียว ใบอ่อนมีขนนนุ่มทางด้านท้องใบ ใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง บางทีออกสีชมพูอื่นๆ ก้านใบมีขนนุ่มหรือเกือบ ดอกสีขาว โตเต็มที่เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๒ ซม. ผลเล็ก ปลายเป็นติ่งเรียวแหลม มีปีกยาว ๓ ปีก ปีกสั้น ๒ ปีก ก้านผลสั้นมาก
ประโยชน์และสรรพคุณ
ไม้ ใช้ทำแบบพิมพ์หล่อคอนกรีต ลังใส่ของ ต่อเรือ ทำแจว พาย และใช้ในการก่อสร้างต่างๆ ทำตัวถังเกวียน มีลักษณะคล้ายกระบาก ควรใช้แทนกันได้ และใช้ผสมยารักษาทางเลือดลม กษัย เปลือก ต้มชะล้างบาดแผลเรื้อรัง ต้มกับเกลืออมป้องกันฟันหลุด เนื่องจากกินยาเข้าปรอท ดอก อยู่ในจำพวกเกสรร้อยแปด ใช้ผสมยาทิพย์เกสร ยาง ใช้ผสมน้ำมันรักษาบาดแผล

วรากรสมุนไพร | เมืองนครราชสีมา นครราชสีมา
ต้นเคี่ยม คนละต้นกับเคี่ยมคะนอง
ต้นไม้ประจำจังหวัดสุราษฎร์ธานี
ชื่อสามัญResak tembage
ชื่อวิทยาศาสตร์Cotylelobium melanoxylon Pierre
วงศ์DIPTEROCARPACEAE
ชื่ออื่นเคี่ยม (ทั่วไป), เคี่ยมขาว เคี่ยมดำ เคี่ยมแดง (ภาคใต้)
ลักษณะทั่วไปต้นเคี่ยมเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่สูง 20–40 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มทึบทรงเจดีย์ต่ำๆ ลำต้นตรง เปลือกเรียบสีน้ำตาลเข้ม มีรอยด่างสีเทาและเหลืองสลับ มีต่อมระบายอากาศกระจายทั่วไป ตามยอดอ่อนและช่อดอกมีขนสีน้ำตาลปกคลุม ใบเป็นใบเดี่ยว รูปไข่ เนื้อใบหนา ปลายใบสอบเรียวหยักเป็นตุ่มยาว โคนใบมน หลังใบเรียบมัน ท้องใบมีขนสีน้ำตาลปนเหลืองเป็นกระจุก ดอกสีขาว ออกเป็นช่อยาวตามปลายกิ่งและง่ามใบ กลิ่นหอมอ่อนๆ กลีบรองดอก 5 กลีบ รูปหอกเรียว มีขนสั้นปกคลุม ออกดอกช่วงเดือนกรกฎาคม-ตุลาคม ผลเป็นผลแห้งทรงกลม มีขนนุ่มปีกขาว 1 คู่
ขยายพันธุ์เพาะเมล็ดและตอนกิ่ง
สภาพที่เหมาะสมดินทุกชนิด แสงแดดปานกลาง
ถิ่นกำเนิดป่าดงดิบภาคใต้ของประเทศไทย
สรรพคุณของต้นเคี่ยม
-ยอด ราก ดอก และลำต้นใช้ผสมกับเปลือกหว้าต้มเป็นยาบ้วนปาก ช่วยแก้อาการปากเปื่อย
-ช่วยแก้อาการท้องร่วง (ชันจากไม้เคี่ยม)
-เปลือกต้นใช้เป็นยากลางบ้าน สำหรับช่วยห้ามเลือดจากบาดแผลสด
-เปลือกต้นใช้ยาสำหรับชะล้างแผล
-ชันจากไม้เคี่ยมใช้เป็นยาสมานแผล
-ยอด ราก ดอก และลำต้นใช้ตำพอกรักษาแผล แก้อาการฟกบวม เน่าเปื่อย
ประโยชน์ต้นเคี่ยม
เนื้อไม้มีความละเอียด แข็ง หนัก และเหนียว มีความทนทานสูงมาก ใช้ในน้ำมีความทนทานดี เช่น การใช้ทำเป็นเรือ หรือจะใช้ในงานก่อสร้างที่ต้องการความแข็งแรงมาก ๆ เหมาะสำหรับใช้ทำไม้พื้น ไม้กระดาน เสาเรือด รอดตง อกไก่ หรือสิ่งปลูกสร้างอื่น ๆ ที่ต้องตากแดดตากฝน ฯลฯ และมีการใช้ไม้เคี่ยมต่างสายพานรองหนุนเสาเรือ เพื่อใช้ลากเรือนทั้งหลังในการย้ายบ้าน หรือใช้ทำเลื่อนในการชักพระ ทำเสาหลักผูกเทียบเรือ ทำสะพานท่าเรือ สะพานทอดขนานไปกับลำน้ำ ทำหมอนรองรางรถไฟ รวมทั้งการนำไปทำลูกประสัก พายเรือแจว กรรเชียง ล้อเกวียน กระเดื่อง ครก สาก ตัวถังรถ ทำด้ามเครื่องมือ ฯลฯ โดยเลือกไม้ที่ยังสดอยู่ เพราะจะบิดและแตกได้ง่าย การเลื่อยหรือตบแต่งจึงควรทำในขณะที่ยังสดอยู่
ในการตีพร้านาป้อ (พร้าที่มีชื่อเสียงของจังหวัดตรัง) จะใช้ถ่านที่ทำจากไม้เคี่ยม เพราะประหยัดและให้ความร้อนสูงไม่แพ้กับถ่านหิน
เปลือกต้นใช้ทุบผสมกับชันใช้สำหรับยาเรือ ชันเคียมใช้ผสมในน้ำยางทาไม้ น้ำมันทาไม้ และน้ำมันชักเงา
เปลือกไม้เคี่ยม นำมาตัดเป็นชิ้นขนาดประมาณ 1 x 2 นิ้ว หรือตัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ใส่ในกระบอกตาลรองรับน้ำตาลจากต้นตาล เพื่อใช้รสฝาด โดยรสฝาดของไม้เคี่ยมจะช่วยรักษาน้ำตาลไม่ให้บูดเร็วหรือบูดก่อนการนำมาเคี่ยว อีกทั้งยังใช้ใส่ในน้ำตาลเมาเพื่อให้มีรสกลมกล่อมอีกด้วย
ในทางด้านนิเวศน์และทางด้านภูมิสถาปัตย์ สามารถใช้เป็นดรรชนีเพื่อชี้วัดได้ว่าพื้นดินเหมาะสมต่อการทำเกษตรและที่อยู่อาศัย ใช้ปลูกเป็นกลุ่ม ๆ ตามสวนสาธารณะและพื้นที่ใกล้ทะเล