ต้นเล็บมือนาง

มนต์พฤกษา | บ้านไร่ อุทัยธานี
เล็บมือนาง ดอกซ้อน
1 ในไม้เลื้อยดอกหอมที่นิยมใช้ปลูกเป็นไม้ประดับซุ้ม ปลูกเป็นซุ้มตามประตู ตามรั้ว หรือขึ้นร้านเป็นหลังคาที่นั่งผักผ่อน หรือปลูกตามริมถนน หรือริมทางเดิน เป็นไม้โตเร็ว ปลูกง่าย มีดอกสวยงาม ให้กลิ่นหอมเย็น (โดยเฉพาะในตอนค่ำ) หรือจะนำมาปลูกริมทะเลก็ได้ เพราะทนน้ำท่วมขัง ทนสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ได้ดีและส่งกลื่นไกลอยู่คู่คนไทยมานานนม ยิงช่วงเดือนนี้ ไปที่ไหนก็มักจะเห็นนาง ออกดอกสลอน สวยงามไม่แพ้ไม้ชนิดอื่นๆ
ที่จริงแล้วยังมีเรื่องราวอีกหลายอย่างที่น้อยคนนักจะรู้เกี่ยวกับดอกไม้ที่ชื่อเล็บมือนาง
ข้อแรก นางเป็นไม้มงคล เหมาะสำหรับคนที่เกิดวันศุกร์ หากปลูกไว้จะช่วยส่งเสริมเรื่องดวงความรักได้ดียิ่งขึ้น
ข้อที่สอง ในสมัยโบราณ คนล้านนาไม่น้อยนิยมปลูกดอกเล็บมือนางเป็นซุ้มไว้ที่หน้าบ้าน เอาไว้ “ข่ม” หรือทำลายศัตรูที่อาจจะมีอาคมแก่กล้า หากคนผู้นั้นได้ลอดซุ้มไม้ชะมั่งเข้ามาถึงในบ้าน อาคมจะอ่อนพลังลงและไม่อาจทำร้ายคนในบ้านได้ การปลูกดอกเล็บือนาง หน้าบ้านจึงถือเป็นการป้องกันศัตรูของคนล้านนาวิธีหนึ่ง
และสุดท้ายเล็บมือนางมีประโยชน์และสรรคุณทางยามากมาย เช่น
รากและใบมีรสเมาเบื่อ เป็นยาสุขุม ส่วนเมล็ดมีรสชุ่มเป็นยาร้อน สรรพคุณเป็นยาบำรุงธาตุ (ราก,ใบ,เมล็ด)
ช่วยทำให้เจริญอาหาร (ราก,ใบ)
ทั้งต้นมีสรรพคุณช่วยแก้ตานขโมยพุงโร (ทั้งต้น)[1] หรือจะใช้รากผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ จะมีสรรพคุณเป็นยาแก้ตานขโมย แก้เด็กเป็นซาง แก้ซางแห้ง แก้ธาตุวิปริต แก้อุจจาระพิการ แก้ตับทรุด และช่วยทำให้เจริญอาหาร (ราก)[
รากและใบใช้เป็นยาแก้ตานซางในเด็ก (ราก,ใบ) ส่วนเมล็ดเป็นยาแก้ตานซาง ตานขโมยในเด็ก (เมล็ด)
ใบหากนำไปผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น จะเป็นยาแก้ตัวร้อน และแก้อาการปวดศีรษะ (ใบ)
ใบใช้ตำพอกแก้อาการปวดศีรษะ (ใบ)
ช่วยแก้อาการวิงเวียนศีรษะ (เมล็ด)
ใช้เป็นยาแก้ไข้ (ใบ, เมล็ด
ช่วยแก้อาการไอ (ต้น,ราก,ใบ,ทั้งต้น)
ผลใช้รับประทานแล้วจะทำให้สะอึก (ผล)
ช่วยแก้อาการสะอึก (ราก,ใบ)
ช่วยในการย่อยอาหาร (เมล็ด)
รากมีสรรพคุณเป็นยาระบาย (ราก)[ส่วนเมล็ดเป็นยาถ่าย (เมล็ด)
ใช้เป็นยาแก้ท้องอืดเฟ้อ (ใบ, เมล็ด
ดอกแห้งใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ท้องเสีย (ดอก)
น้ำต้มเมล็ดมีสรรพคุณเป็นยาแก้อหิวาตกโรค (เมล็ด)
ช่วยแก้ถ่ายปวดบิด แก้อาการปวดท้องเนื่องจากมีพยาธิอยู่ภายใน (เมล็ด)
ช่วยขับพยาธิและตานทราง (ทั้งต้น)
เมล็ดมีรสชุ่ม เป็นยาร้อน มีพิษเล็กน้อย ออกฤทธิ์ต่อม้าม กระเพาะ และลำไส้ ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ ขับพยาธิไส้เดือน หากเป็นเด็กให้ใช้ 2-3 เม็ด ถ้าเป็นผู้ใหญ่ให้ใช้ครั้งละ 5-7 เม็ด นำมาทุบให้แตกแล้วต้มกับน้ำดื่ม หรือนำมาป่นให้เป็นผงผสมกับน้ำผึ้ง แล้วปั้นเป็นยาลูกกลอน หรือใช้ทอดกับไข่กินก็ได้ ส่วนรากและผลมีสรรพคุณเป็นยาถ่ายพยาธิ ขับพยาธิไส้เดือนเช่นกัน (สารที่มีฤทธิ์ขับพยาธิได้ แก่ กรดอะมิโน Quisqualic acid) (ราก,ผล,เมล็ด)ส่วนอีกข้อมูลระบุว่ารากและใบมีรสเมาเบื่อและเป็นยาสุขุม ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิตัวกลมและพยาธิเส้นด้ายได้ดี (ราก,ใบ)[4],[5]
รากและผลมีสรรพคุณเป็นยาแก้อุจจาระเป็นฟอง เหม็นคาวในเด็ก (ราก,ผล)
ช่วยแก้อาการตกขาวของสตรี (เมล็ด)
เมล็ดนำมาแช่ในน้ำมัน ใช้เป็นยารักษาโรคผิวหนัง และแผลฝี (เมล็ด)
ใบใช้ตำพอกแก้บาดแผล เป็นยาสมาน หรือใช้ทาแก้แผลฝี แก้อักเสบ (ใบ)
ถ้านำใบไปผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ จะมีสรรพคุณเป็นยาถอนพิษ แก้สารพัด แก้กาฬ แก้พิษสำแดงของแสลง (ใบ)
ส่วนสรรพคุณของเล็บมือนางตามตำราการแพทย์แผนจีนระบุว่า ผลสุกมีรสหวานเล็กน้อย มีฤทธิ์เป็นยาฆ่าพยาธิและช่วยในการย่อยอาหารให้ดีขึ้น สามารถใช้เป็นยาถ่ายพยาธิไส้เดือนและพยาธิเส้นด้ายได้ ส่วนเนื้อผลก็มีสรรพคุณเหมือนกัน โดยทั่วไปจะนำมาใช้ในรูปแบบของยาตุ้ม หรือจะนำเนื้อผลมาผัด ก็จะมีสรรพคุณช่วยลดอาการข้างเคียงที่เกิดจากการหดเกร็งของกล้ามเนื้อกระบังลมได้ และยังช่วยให้การย่อยอาหารดีขึ้น ฆ่าพยาธิ และทำให้ม้ามแข็งแรง (ส่วนใหญ่จะใช้รักษาอาการปวดท้องอันเนื่องมาจากพยาธิไส้เดือนหรือพยาธิเส้นด้ายในเด็ก) โดยให้ใช้ผลครั้งละ 9-12 กรัม นำมาต้มกับน้ำดื่ม หรือใช้เนื้อผล 6-9 กรัม ทำเป็นยาลูกกลอนหรือยาผงรับประทานครั้งเดียวหรือสองครั้ง (ผล)