สะค้าน (Sakhan)

บ้านสวน การ์เด้น | บางแพ ราชบุรี
สะค้าน
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Piper ribesioides Wall.
Piper interruptum Opiz
ชื่อวงศ์ : Piperaceae
ชื่อพ้อง : Piper sumatranum C.DC
ชื่อทั่วไป : สะค้าน
ชื่ออื่น : ตะค้านเหล็ก, ตะค้านหยวก สะค้าน จะค้าน สะค้านหยวก หนาม หนามแน
มังเหาเจ๊าะ(ม้ง), จะค่าน(คนเมือง,เมี่ยน,ไทลื้อ), หละฮะ(ขมุ), ผู่แฮเหมาะ(กะเหรี่ยงแดง)
ลักษณะ
เป็นไม้เถา ขนาดกลาง มีข้อปล้อง เนื้อไม้เป็นเส้นยาว หน้าตัดตามขวางมีลาย เป็นเส้นรัศมี เปลือกค่อนข้างอ่อน เนื้อไม้สีขาว
ใบ ใบเดี่ยวรูปใบหอกกว้างคล้ายใบพริกไทย แต่แคบกว่า ปลายใบแหลม ใบสีเขียวเข้ม
ดอก ออกดอกเป็นช่อยาวเล็ก สีครีม ดอกย่อยอัดกันแน่น คล้ายดอกพริกไทยหรือดอกดีปลี
ผล ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกสีแดงคล้ำ
สรรพคุณ
ราก รสเผ็ดร้อน แก้ไข้อันประกอบไปด้วยหืด แก้หืด ขับเหงื่อ แก้ลมอันเกิดจากกองธาตุพิการ
เถา ขับลมในลำไส้ ทำให้ผายลมและเรอ แก้จุกเสียด เป็นยาประจำธาตุลมแก้ในกองลม แก้ลมอันเกิดในกองธาตุและสมุฏฐาน แก้วาโยธาตุ 6 ประการ แก้เสมหะและเลือด ให้ปรุงร่วมกับยาธาตุ แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ แก้ท้องเสีย แก้ปวดท้อง เจริญอาหาร
ใบ รสเผ็ดร้อน แก้ลมในกองเสมหะ แก้ลมในกองโลหิต ขับลมในลำไส้ แก้แน่นในอก ขับเสมหะ คุมกำเนิดจุกเสียด แก้ธาตุพิการ
ดอก รสเผ็ดร้อน แก้ลมอันมีพิษ ได้แก่ ลมอัมพฤกษ์ ลมปัตคาด (ลมเกี่ยวกับเส้นแถบท้องน้อยและหน้าขา)ที่เกิดจากพิษพรรดึก (ท้องผูก ถ่ายเป็นก้อนแข็งคล้ายขี้แพะ)
ผล รสเผ็ดร้อนเล็กน้อย แก้ลมอันแน่นในอก บำรุงธาตุ
ทั้งห้า บำรุงธาตุ แก้ท้องเสีย แก้ธาตุพิการ แก้ปวด ท้องแน่นจุกเสียด ขับผายลม
ไม่ระบุส่วนที่ใช้ ขับลม บำรุงธาตุ แก้ลมในกองเสมหะและโลหิต แก้ไข้ แก้หืด แก้ลมแน่นในทรวง
การใช้ประโยชน์
1. เครือ ใช้ประกอบอาหารช่วยเพิ่มรสเผ็ด เช่นใส่แกงหน่อ แกงขนุน(ม้ง)
2. เนื้อไม้ ซอยใส่ลาบ ใส่แกง(กะเหรี่ยงแดง)
3. ลำต้น ใช้ใส่แกง ช่วยให้มีกลิ่นหอม(ขมุ)
4. ใช้เป็นเครื่องเทศปรุงอาหารเพิ่มรสเผ็ด(เมี่ยน)
5. ใช้เป็นส่วนประกอบในอาหาร ช่วยดับกลิ่นคาว(ไทลื้อ)
6. ตากแห้งผสมกับ เปลือกลำต้นนางพญาเสือโคร่ง ลำต้นฮ่อสะพายควาย ม้ากระทืบโรง
ตานเหลือง มะตันขอ ข้าวหลามดง หัวยาข้าวเย็น แก่นฝาง ไม้มะดูก และ โด่ไม่รู้ล้ม ต้มน้ำดื่มเป็นยาบำรุงกำลัง แก้อาการปวดเมื่อย(คนเมือง)
7. เครือแก่ สับเป็นแว่นเล็กๆ แล้วนำไปเป็นส่วนประกอบในอาหาร เช่น แกงปลี, ใบอ่อน นำไปแกงขนุน มีกลิ่นหอม(คนเมือง)
8. เถา ไส่แกงแคเป็นเครื่องชูรส โดยลอกเปลือกออกแล้วหั่นแฉลบเป็นแว่น ๆ หรือใส่แกงขนุนอ่อนสุกรับประทานเป็นผักแกล้มกับลาบ ก้อย