เขยตาย (Khoei tai)

บ้านสวน การ์เด้น | บางแพ ราชบุรี
ชื่อสมุนไพรอื่น ๆ : กระรอกน้ำ, กระรอกน้ำข้าว (ชลบุรี) ; กระโรกน้ำข้าว, เขยตาย, ลูกเขยตาย (ภาคกลาง) ; เขนทะ (ภาคเหนือ) ; ตาระแป (มลายู-ยะลา) ; น้ำข้าว (ภาคกลาง, ภาคใต้) ; ประยงค์ใหญ่ (กรุงเทพมหานคร) ; พุทธรักษา (สุโขทัย) ; มันหมู (ประจวบคีรีขันธ์) ; ส้มชื่น (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, ภาคเหนือ) บางคนเรียกพิษนาคราช
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ต้น : เขยตายเป็นพรรณไม้ขนาดกลาง ลำต้นนั้นจะโตประมาณเท่ากับต้นหมากและมีความสูงประมาณ 3-6 เมตร ส่วนผิวของลำต้นนั้น จะเป็นสีเทา ๆ ตกกระเป็นดวงสีขาว ๆ มีขนสั้นนุ่มที่กิ่งก้าน
ใบ : ใบเขยตายเป็นใบประกอบ 3-5 ใบ กว้าง 3.5-5 ซม. มีใบย่อย 2-5 ใบ เรียงสลับ กว้าง 4-6 ซม. ยาว 12-18 ซม. แผ่นใบค่อนข้างหนา รูปรีหรือรูปไข่ โคนใบรูปลิ่ม ปลายแหลม ขอบใบด้านบน และด้านล่างเกลี้ยง
ดอก :เขย ตายออกดอกช่อ แบบช่อแยกแขนง ดอกย่อยมีก้าน เรียงสลับบนแกนกลาง แต่ละช่อย่อยมีดอกดอกย่อยไม่เท่ากัน มีขนสั้นนุ่ม ก้านช่อยาว 1.5-3 ซม. ก้านดอกย่อยสั้นมากหรือไม่มีก้าน ดอกย่อยขนาดเล็ก เส้นผ่าศูนย์กลางดอกประมาณ 0.3 ซม. วงกลีบเลี้ยงเป็นแฉก แต่ละแฉกรูปสามเหลี่ยม กลีบดอกจำนวน 5 อัน สีขาว รูปขอบขนาน ปลายมน เกสรเพศผู้จำนวน 10 อัน เกสรเพศเมียจำนวน 1 อัน อยู่เหนือวงกลีบ
เมล็ด (ผล) : ผลเขยตายนั้นจะมีสีชมพูกลมและโตเท่าผลมะแว้ง ในผลหนึ่งมีเมล็ดอยู่เพียง 1 เมล็ด เมล็ดนั้นจะกลมมีสีดำ เมื่อผลแก่จัดในฤดูหนาว ก็จะมีรสหวาน
การขยายพันธุ์ : เขยตายขยายพันธุ์โดยการชำกิ่ง ตอนกิ่งและเพาะเมล็ด
ส่วนที่ใช้ :ราก เปลือกต้น เนื้อไม้ ดอกและผล
สรรพคุณของสมุนไพร:
ราก มี รสเมาขื่นปร่า กระทุ้งพิษ แก้พิษฝีภายในและภายนอก ขับน้ำนม แก้พิษงู แก้พิษแมลง แก้ไข้กาฬ แก้โรคผิวหนังพูพอง แก้ไข้รากสาด เกลื่อนฝีให้ยุบ แก้ฝีที่นม ตัดรากฝีที่นม
เปลือกต้นแก้ฝีภายนอกและภายใน กระทุ้งพิษ แก้พิษงู ขับน้ำนม แก้พิษต่าง ๆ แก้พิษไข้
เนื้อไม้กระทุ้งพิษ แก้ฝีภายนอกและภายใน แก้พิษงู ขับน้ำนม
ดอกและผลรักษาหิด ผลเขยตายสุกรับประทานได้
ไม่ระบุส่วนที่ใช้ กระทุ้งพิษ แก้ฝีภายนอกและภายใน แก้พิษงู ขับน้ำนม
แพทย์แผนไทยใช้สมุนไพรเขยตายแม่ยายปรกสำหรับถอนพิษ เมื่อถูกแมลงมีพิษกัดต่อย เป็นเริม-งูสวัด-ไฟลามทุ่ง -ขยุ้มตีนหมา เพียงแค่ใช้ใบขยี้ หรือนำใบบดผสมกับแอลกอฮอล์เหล้าขาวหรือน้ำมะนาว นำไปทาแล้วพอกไว้ ประเดี๋ยวเดียว สักอึดใจก็สามารถถอนพิษได้ สรรพคุณทางยาจริงๆแล้วใช้ได้ทุกส่วน
เปลือก-เนื้อไม้ ก็แก้ฝีภายนอกและภายในกระทุ้งพิษแก้พิษงู ขับน้ำนมแก้พิษต่างๆแก้ไข้พิษ ส่วนรากก็ถือว่าสุดยอดยา มีรสเมาขื่นปร่า กระทุ้งพิษ แก้พิษฝีภายในและภายนอก ขับน้ำนม แก้พิษงู แก้พิษแมลง แก้ไข้กาฬ แก้โรคผิวหนังพูพอง แก้ไข้รากสาด เกลื่อนฝีให้ยุบ แก้ฝีที่นม ตัดรากฝีที่นม
ต้นเขยตายแม่ยายปรก อยากจะแนะนำผู้ที่เป็นโรคผิวหนัง เป็นเริม งูสวัดหรือไฟลามทุ่ง ขยุ้มตีนหมา มีแผลตรงกลางและบริเวณรอบๆจะมีตุ่มเล็กๆ ปล่อยไว้เนิ่นนานอาจเสียชีวิตได้ ให้ใช้ใบเขยตายแม่ยายปรก ประมาณ ๓-๔ ใบ นำมาบดขยี้ผสมกับเหล้าขาวใช้ทาและพอกบริเวณที่ต้องการ อาการเหล่านั้นก็จะค่อยๆหายไปโดยเฉพาะแผลจะแห้งเร็วขึ้น สูตรนี้ใช้ได้แม้กระทั่งเด็กที่เป็นลมพิษด้วย