ส้มซ่า (Sour orange)

บ้านสวน การ์เด้น | บางแพ ราชบุรี
ชื่อภาษาไทย ส้มซ่า
ชื่ออื่นๆ ส้ม
ชื่อภาษาอังกฤษ Bouquetier, Sour orange, Bitter orange, Seville orange,Bigarade
ชื่อวิทยาศาสตร์ Citrus aurantium L. cv. Group Bouquetier
ชื่อพ้อง Citrus bigaradia Risso & Poiteau, C. amara Link, C. aurantium L. var. amara (Link) Engler [1, 2]
วงศ์ Rutaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ยืนต้น สูง 3-10 เมตร ทรงพุ่มกลม มีกิ่งก้านมาก กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยม กิ่งมีหนามแหลมสั้น กิ่งแก่ อาจอวบยาวถึง 8 เซนติเมตร ใบเดี่ยว เรียงสลับ มีจุดต่อมน้ำมันมาก มีกลิ่นหอมเมื่อขยี้ ก้านใบยาว 2-3 เซนติเมตร ครึ่งตอน บนแผ่เป็นปีกแคบ ๆ ถึงกว้าง รูปคล้ายสามเหลี่ยมแกมไข่กว้าง ขนาดกว้างถึง 2.5 เซนติเมตร แผ่นใบรูปไข่กว้างถึงรูปรี ขนาดกว้าง 4-7 เซนติเมตร ยาว 7-12 เซนติเมตร โคนใบสอบหรือมน ปลายมนถึงปลายทู่ ขอบใบเกือบเรียบถึงจักเล็กน้อย ดอกเดี่ยวหรือเป็นกลุ่มดอกออกที่ซอกใบ กลีบสีขาว มี 2-3 ดอก มีกลิ่นหอมแรง ปกติเป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีดอกเพศผู้น้อย 5-12 % กลีบเลี้ยงรูปคล้ายถ้วย ยาว 0.4-0.5 เซนติเมตร มี 3-5 หยัก รูปไข่กว้างคล้ายสามเหลี่ยม เกลี้ยงหรือมีขน กลีบดอก มี 4-5 กลีบ รูปขอบขนาน ขนาดกว้าง 0.4 เซนติเมตร ยาว 1.5 เซนติเมตร เกสรเพศผู้ มี 20-25 อัน แยก 4-5 กลุ่ม ก้านเกสร ยาว 6-10 เซนติเมตร อับเรณู รูปขอบขนาน สีเหลือง เกสรเพศเมีย ก้านเกสรอวบและยอดเกสรนูนกลม รังไข่ ไม่มีขน ผลแบบส้ม รูปกลม ขนาดส้นผ่าศูนย์กลาง 5-8 เซนติเมตร มี 8-12 ห้อง ตรงกลางกลวง เปลือกหนา ผิวเรียบถึงเป็นตุ่มขรุขระ สีส้มเหลืองมีกลิ่นแรง เนื้อในเป็นกรด มีรสขม เล็กน้อย เมล็ดมีจำนวนมาก
คนส่วนใหญ่ มักเข้าใจว่า “ส้มซ่า” มีประ-โยชน์ใช้สอยน้อย จึงไม่ได้รับความนิยมปลูกเหมือนกับมะนาว ซึ่งความจริงแล้ว “ส้มซ่า” มีคุณค่าเยอะกว่าที่คิด โดยเฉพาะเนื้อในของ “ส้มซ่า” สามารถรับประทานได้อร่อยไม่แพ้รสชาติของส้มเช้ง และการปลูก “ส้มซ่า” เพื่อกินเนื้อในมีวิธีง่ายๆคือ เมื่อติดผลโตเท่าปลายหัวแม่มือผู้ใหญ่ใช้ใบตองแห้งห่อผลทิ้งไว้จนผลแก่จัด สีของเปลือกผลจะเป็นสีเหลืองสามารถเก็บปอกเปลือกเอาเนื้อในรับประทานได้เลย รสชาติจะหวานปนเปรี้ยวฉ่ำน้ำมีกลิ่นหอมอร่อยมาก
นอกจากนั้น เปลือกผลยังมีกลิ่นหอมเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ใช้มีดคมเฉือนบางๆหั่นเป็นฝอยใส่หมูแนม ปลาแนม และหมี่กรอบ ทำให้มีกลิ่นหอมชวนรับประทานยิ่งขึ้น น้ำขนมจีนที่เป็นน้ำพริกเอาผล “ส้มซ่า” แก่จัด 1 ผล ผ่าครึ่งใส่ลงไปจะช่วยให้มีกลิ่นหอมรับประทานอร่อยมาก ซึ่งน้ำพริกขนมจีนดังกล่าวหากขาดผล “ส้มซ่า” จะถือว่าไม่ครบสูตรและไม่อร่อย
สรรพคุณทางสมุนไพร เปลือกผลรสปร่าหอมใช้ทำยาหอมแก้ลมวิงเวียนหน้ามืดตาลาย แก้ท้องอืดเฟ้อ น้ำจากเนื้อในกินแล้วกัดฟอกเสมหะแก้ไอ ฟอกโลหิต ใบ รักษาโรคผิวหนังได้อีกด้วย ดังนั้น “ส้มซ่า” จึงมีคุณค่าเยอะกว่าที่หลายคนคิด
ส้มซ่า อยู่ในวงศ์ RUTACEAE มี ถิ่นกำเนิดจากประเทศอินเดีย จากนั้นได้กระจายพันธุ์ปลูกไปทั่วโลก โดยเฉพาะประเทศในแถบยุโรปจะนิยมปลูกกันอย่างกว้างขวาง และเรียกกันว่า SEVILLE ORANGE เป็นไม้ยืนต้น สูง 3-10 เมตร กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยม มีหนามแหลมสั้น ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ มีกลิ่นหอมเมื่อขยี้ ดอกสีขาว เกสรสีเหลือง มีกลิ่นหอม “ผล” กลม เส้นผ่าศูนย์กลางผลประมาณ 5-8 ซม. เปลือกผลหนา ผิวขรุขระมีกลิ่นหอม ผลดิบสีเขียว สุกสีเหลือง เนื้อในรสเปรี้ยวปนหวาน ฉ่ำน้ำมีเมล็ดเยอะ ติดผลทั้งปี ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ดและตอนกิ่ง