มะตูม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Aegle marmelos (L.) Correa ex Roxb.

ชื่อภาษาอังกฤษ : Bael

ชื่ออื่นๆ : มะปิน, กระทันตาเถร, ตุ่มเต้ง, ตูม

ลำต้น : เป็นไม้ยืนต้น ผลัดใบ เรือนยอดรูปไข่ค่อนข้างโปร่ง เปลือกต้นสีเทา แตกเป็นร่องตามยาว มีหนามขึ้นตามกิ่งทั่วลำต้น

ใบ : เป็นใบประกอบแบบนิ้วมือ ใบรูปไข่ ปลายใบแหลม แผ่นใบบางเรียบเกลี้ยงเป็นมัน ใบอ่อนสีเขียวอ่อนหรือสีชมพู มีขนละเอียด ใบแก่สีเขียวเข้ม

ดอก : ออกเป็นช่อตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกสีเขียวอมขาวหรือสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม

ผล : รูปรีกลมหรือยาว ผิวเรียบเกลี้ยง เป็นมัน เปลือกหนา แข็ง ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกเป็นสีเขียวอมเหลือง เนื้อในสีส้มปนเหลือง นิ่ม

เมล็ด : รูปรี และแบน มีเส้นขนหนาแน่นปกคลุม มียางใสเหนียวหุ้มเมล็ด สีน้ำตาลอ่อน

ตอนกิ่ง เสียบยอด และ เพาะเมล็ด

ปลูกได้ในดินร่วนปนทราย ต้องการน้ำปานกลาง ทนแล้ง ชอบแดดจัด

- ราก แก้หืด หอบ แก้ไอ แก้ไข้ ขับลม แก้มุตกิด

- ผลสุก เป็นยาระบายท้อง

- ผลแก่จัดแต่ยังไม่สุก บำรุงกำลัง รักษาธาตุ ขับลม

- ผลโตเต็มที่ แก้ท้องเดิน ท้องเสีย ท้องร่วง โรคลำไส้เรื้อรังในเด็ก

- ใบสด แก้หวัด

- ดอก แก้ฝีเปื่อย แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต

- แก่น แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ จุกเสียด

- เปลือกต้น แก้ไข้จับสั่น ขับลมในลำไส้ แก้พยาธิ แก้บิด

เป็นไม้มงคล คนโบราณเชื่อว่า ใบมะตูมป้องกันภูตผีปีศาลและเสนียดจัญไรได้ นิยมปลูกทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของบ้าน

ใบมะตูม ยังเป็นส่วนประกอบในพิธีกรรมทางศาสนา ผู้ที่ได้รับทุนเล่าเรียนหลวงหรืองานสมรสพระราชทานจะได้รับพระราชทานใบมะตูมเพื่อเป็นสิริมงคล

ต้นมะตูม เป็นพันธุ์ไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดชัยนาท

- ผลสุก รับประทานเป็นผลไม้ หรือมาทำเป็นมะตูมเชื่อม หรือเป็นส่วนผสมของขนม

- ผลแห้ง นำมาใช้ทำเป็นเครื่องดื่ม

- ใบอ่อน นำมารับประทานเป็นผักสลัดหรือใช้กินกับน้ำฟริกหรือลาบ

- เปลือกผลดิบ ทำสีย้อมสีเหลือง

- เนื้อไม้ นำมาแปรรูป

- ปลูกเป็นไม้ประดับ