ลักษณะพฤกษศาสตร์ของต้นมะขามป้อม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Phyllanthus emblica L.

ชื่อภาษาอังกฤษ : Emblic myrabolan, Malacca tree.

ชื่ออื่นๆ : กันโตด, กำหวด

ลำต้น : เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบ เปลือกค่อนข้างเรียบ เกลี้ยง สีเทาอมน้ำตาลอ่อน ลอกออกเป็นแผ่นได้ กิ่งก้านแข็ง เหนียว เนื้อไม้มีสีแดงอมน้ำตาล เรือนยอดเป็นพุ่มคล้ายร่ม ปลายกิ่งมักลู่ลง

ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนก ใบรูปขอบขนานหรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ โคนใบเฉียงและสอบเรียว ขนาดใบเล็ก ใบอ่อนสีชมพู มีขนละเอียด ใบแก่แผ่นใบสีเขียวเข้ม บาง ก้านใบสั้นมาก หูใบรูปสามเหลี่ยม ขนาดเล็ก

ดอก : ออกดอกเป็นช่อตามง่ามใบ ช่อดอกสั้น ดอกสีขาวหรือสีเหลืองนวล มีกลิ่นหอม

ผล : เป็นผลสด รูปทรงกลม เกลี้ยง ผลอ่อนสีเขียวอ่อน มีเนื้อหนา รสฝาด เปรี้ยว ขม และอมหวาน ผลแก่สีเขียวอมเหลือง มีรอยแยกแบ่งออกเป็น 6 ซีก

เมล็ด : รูปรี เปลือกหุ้มเมล็ดแข็งสีน้ำตาล มีสันตามยาว 6 สัน

เพาะเมล็ด ตอนกิ่ง

- ใบ ใช้ต้มน้ำอาบลดไข้, ต้มดื่มเป็นยาแก้ตัวบวมน้ำ ใช้พอกหรือทาบริเวณที่เป็นแผลผื่นคัน

- เปลือกต้น ใช้โรยแก้บาดแผลเลือดออก แผลฟกช้ำ

- ผล แก้ไข้ แก้ลม แก้โรคตา บำรุงธาตุ แก้ไอ

- ผลอ่อน บำรุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์ กัดเสมหะในคอ ทำให้เสียงไพเราะ

- ผลแก่ ลดไข้ ขับปัสสาวะ แก้ไอ แก้เสมหะ ทำให้ชุมคอ ระบายท้อง บำรุงหัวใจ ฟอกโลหิต แก้ลม แก้ลักปิดลักเปิด

- ผลแห้ง แก้กระหายน้ำ แก้ไอ ใช้หยอดตารักษาเยื่อตาอักเสบ บำรุงหัวใจ ระบายท้อง

- ดอก เป็นยาเย็น และยาระบาย

- เมล็ด แก้โรคตาต่างๆ โรคเกี่ยวกับน้ำดี โรคเบาหวาน โรคหลอดลมอักเสบ คลื่นไส้ อาเจียน

- ราก แก้ไข้ เป็นยาเย็น ฟอกโลหิต แก้ร้อนใน ความดันโลหิตสูง แก้ท้องเสีย แก้โรคเรื้อน แก้พิษ

- ผลสุก นำมารับประทานสด และเป็นอาหารพวกเก้งกวางและนก

- เนื้อไม้ ใช้ทำเสาอาคารบ้านเรือนขนาดเล็ก ไม้กระดาน ด้ามเครื่องมือการเกษตร ทำฟืน เผาถ่าน

- เปลือกและใบ ใช้ย้อมผ้า ให้สีน้ำตาลแกมเหลือง

- น้ำมันที่ได้จากเมล็ด ใช้ทำอาหาร สบู่ เทียนไข

- เนื้อในเมล็ด ใช้รับประทานได้